نوشته شده در واژه نامه توصیفی کردی کرمانجی
..........در همین ماههای اخیر بود که دکتر کزازی از بزرگان ادبیات فارسی در همایشی در تهران« کردی را نیای پارسی دانست». فرهنگ پارسی و کردی آنقدر در یکدیگر آمیخته است که جدا کردن آن غیر ممکن است هر چه کردی دارد متعلق به فارسی و هر چه فارسی دارد متعلق به کردی است.هر چند کردان در پاسداری از فرهنگ ایرانی کوشاتر و حساس تر بوده اند. و همیشه پاسدار فرهنگ و مرز وبوم ایران بوده اند و خواهند بود و از ناملایمات نهراسیده اند و همیشه از زبان و آیین خود و ایرانیان پاسداری کرده اند چنان که در قرن بیستم باز هم کردی حرکتی رو به جلو دارد و نخبگان ایرانی برای دریافت ایران باستان از زبان و فرهنگ کردان یاری میگیرند. در این مطلب کلمات کردی را در نهاد ماههای سال بر می رَسیم هر چند ماهها و فصلهای کردی بسیار متفاوت تر و باستانی تر هستند که در گزارشی دیگر ماهها و فصلها را در فرهنگ کردان خراسان می نگارم. از 11 فروردین 1304 هجری شمسی نام های 12 ماه ایرانیان تغییر کرد و سال هجری قمری به هجری شمسی تبدیل گردید و به جای ماه های عربی ماه های کنونی رسمی شد.
1- فروردین : این ماه در ایران باستان منسوب به فرشتگان روزی رسان بوده است جزء اول این نام «فَر » است که در زبان پهلوی به صورت «فَرَوَهَر » (همان نشان معروف ایرانی) و در اوستا به صورت «فَرَوَشی» که به معنای نیروی نهانی است ثبت شده است .که «وَشی» همان است که در کردی کرمانجی میگوییم «ve?artin» یعنی نهان کردن ،پنهان کردن . «فَرَ» در کردی خراسان یعنی گشاد ، زیاد و معنای ظرف هم میدهد . در سایر گویش های زبان کردی به معنی« زیاد» است. ودر سانسکریت به صورت «pire» ثبت شده است که در کردی خراسان هم عینا استفادده میشود(pirr). جز دوم کلمه فروردین واژه «وَر» است به معنای« نگهداری و پناه »همان است که در کردی کرمانجی به پناهگاه و سرزمین «war» میگوییم که در نام شهر «فاروج» یا همان «واروج» هم وجود دارد. ایرانیان اعتقاد داشتند در اوایل سال تعداد زیادی از«فرَوَهَر » ها(فرشتگان) برای نگهداری آفریدگان خدا و دادن پاداش به آنها از آسمان به زمین می آیند. این رسم در میان کردان خراسان به صورت رسم «hevde mal »(17 خانه ) هنوز هم برقرار است . هر ایل یا روستایی از کردان خراسان در روزهای پایانی 17 سنگ را در نقاط از پیش تعیین شده میگذارند و اگر در شروع سال در زیر این سنگها سبزه روییده باشد سالی پر برکت است وگر نباشد سالی خشک و سخت برای زندگی خواهد بود(البته به شیوه ها و رسم های مختلف ولی بر یک بنیاد انجام می دهند).گفتیم «فَرَ» را در کردی ظرف هم میگویند به سبب اینکه «فَرَوهر» ها پاداش ونعمت را درظرف قرارمی دهند
2- اردیبهشت : به معنای «خوبترین تقدس» است. جزء اول این کلمه «اَرد» است که به معنای مقدس است و همان است که کردان نژاده کرمانج خراسان به آن erdê » » یا «herdê» به معنی «زمین» میگویند و چون زمین مایه برکت است ایرانیان آنرا مقدس میدانسته اند این واژه در انگلیسی به صورت «earth» یعنی «زمین» وجود دارد که تقریبا هم تلفظ زبان کهن کردی کرمانجی است. جزء دوم کلمه اردیبهشت واژه «بهشت» است به معنی خوب و خوشایند که کردان عزیز خراسان به آن «vehi?t» میگویند که در اوستا هم به همین صورت نوشته شده است.پژوهشگران «erde»یا «erte» را برابر با «e?e» میدانند.«e?e» در اوستا یعنی «درستی» و «پاکی» .در کردی کرمانجی وقتی میگوییم «e?e dekî?» یعنی میتوانی به درستی انجام دهی؟
3- خرداد : در کتب قدیمی ایرانی به صورت «هئورَ تات » ثبت شده است. واژه «هئور» معنای رسایی و کاملی و زیبایی را میرساند که در کردی کهن کرمانجی وقتی میگوییم «dinan hûr» ترجمه لفظ به لفظ آن یعنی« دندان ریز» که مقصود دارای «دندانهای زیبا و کامل » است . و «تات» پسوند تانیث است چون خرداد در باور ایرانیان فرشته آب بوده است.گروهی از پژوهشگران «هئور» را همان «هر» (کامل) در کردی و فارسی میدانند و در کردی کرمانجی «herî mezin» یعنی خیلی بزرگ
4- تیر : که در گذشته به صورت «تیشتر» هم ثبت شده است فرشته باران است. که موجب شکوفایی کشاورزی میشود.این واژه در کردی به صورت «tî» یعنی «تشنه» وجود دارد. از 2 قسمت تشکیل شده است. تی + ایر که «ایر» پسوند است. مثلا پنیر ، خمیر و......«tî» در باور ایرانیان دیو تشنگی بوده است
5- مرداد : به صورت «اَمرداد» ثبت شده است که جز اول آن «اَ» منفی کننده است و جزء دوم آن «مرداد» از مصدر «mir» اوستایی است که در زبان زیبای کردی «mirin» و در فارسی «مردن» است. در مجموع «اَمرداد»فرشته بی مرگی است.در نتیجه واژه «مرداد» یعنی «مرگ» به اشتباه در نام ماه ها قرار گرفته و اصل آن «اَمرداد» است
6- شهریور : که در کتب قدیمی به صورت «خشتهر وئیریه» ثبت شده است .جزء اول آن «خشتهر» از مصدر «خشی » اوستایی که در زبان شیرین کردی کرمانجی به معنای خوبی ، نیرومندی ،سلامتی و در مجموع به معنای شاهی و سلامتی است.این بخش به معنای «شهر» و «شاه» هم به کار رفته است .خود واژه شاه یعنی «خوب » و«سلامت» جزء دوم همان «were» در کردی یعنی «آمدن» و «گرویدن» و به عبارتی «برگزیدن» است. در باور ایرانیان باستان شهریور فرشته برگزیده خوب و سلامت است
7- مهر : در اوستا به صورت «میتهر » ثبت شده است که همان «میترا» است که واژه مربوط به کردی باستان (ماد) است و در فارسی باستان «میشا» نوشته شده است.که از کردی به فارسی وارد شده است. «مهر» ایزد جنگ و دلیری و رزم بوده است همان است که در کردی کرمانجی به شوهر میگویند«mêr» که «ه» به دلیل ساکن های متوالی حذف شده است. در فارسی «مرد» میگویند
8- آبان : فرشته «آبها» است همان است که در کردی «av» و در فارسی کلمه «آوند» از این واژه است.در اوستا و سانسکریت «آب به صورت «آپ» ثبت شده است
9- آذر : همان آتش است که در نام آذربایجان (نگهبانان آتش) هم نهفته است. در فارسی باستان «atir» و در کردی به صورتهای «agir» و «ar» ثبت شده است
10- دی : به معنای آفریننده و زاینده است . این کلمه در واژه «دادار» فارسی و زیباتر از آن در واژه «dê» به معنای مادر (زاینده ) در زبان باستانی کردی کرمانجی و سایر زبانهای اصیل ایرانی جزء فارسی عینا وجود دارد. در فارسی مادر گویند .کردان نژاده کرمانج «dayîk» هم میگویند
11- بهمن : به معنی اندیشه نیک است که از 2 قسمت تشکیل شده است «وَه» که به معنای «خوب» است و همانطور که نگاشتم در واژه «veh-i?t» به معنی بهشت در کردی وجود دارد. که «i?t» پسوند تفضیلی است یعنی بهترین مکان (بهشت) و جزء دوم «من» یعنی اندیشه همان است که در کردی خراسان «manî» یعنی فکر و اندیشه به کار میرود
12- اسفند : در اوستا «spend» است . همان است که کردان میگویند «spî» یعنی سفید و پاک و فارسی نیز به صورت سفید نوشته میشد. که واژه کردی به اوستایی شبیه تر است. «سپند» گیاهی است که از سوزاندن آن هوا را ضد عفونی میکنند و پلیدی را دور می نمایند.یکی از تفاوتهای کردی کرمانجی با دیگر زبانها ، مخصوصا در کردی خراسان وجود «ساکن» در اول کلمات است که در گویش های دیگر وجود ندارد و این ریختی به یادگار از زبان اوستایی (1400 پ.م) است مانند ?kinand (شکست) یا )standگرفت(
خواستگاه : فرهنگ ایران باستان نوشته شادروان پروفسور ابراهیم پورداود
سرافراز و کُرد باشید
